The New York Times
Người dịch: Đỗ Uyên
21-9-2011
Văn phòng của ông ta một thời là trung tâm thẩm vấn, do các nhân viên cảnh sát quân sự đáng sợ của Nhật Bản điều hành, suốt Thế chiến II. Và đó là lý do vì sao quý ông Tint Swe mang biệt danh: kẻ tra tấn chữ nghĩa.“Chúng tôi không bắt, không tra tấn ai cả, nhưng chúng tôi phải tra tấn những gì họ viết” – ông Tint Swe nói, bộ mặt nghiêm nghị nhường chỗ cho một nụ cười mơ hồ.
Ông Tint Swe là tổng kiểm duyệt gia cuối cùng của Myanmar, là viên trọng tài hùng mạnh phán xét những gì công chúng được phép đọc – và phán xét xem cái gì sẽ bị xóa khỏi chính sử.
Suốt gần 5 thập kỷ, các chính quyền quân sự ở Myanmar kiểm tra từng cuốn sách, từng cái tựa đề, từng bức ảnh và tranh minh họa, từng bài thơ, trước khi chúng được in ra. Đó là một công việc quan trọng sống còn đối với quân đội – lực lượng tìm cách kiểm soát gần như toàn bộ mọi mặt của đời sống dân sự.
Văn phòng kiểm duyệt được biết đến với một cái tên từ thời Orwell (George Orwell, nhà văn Anh, nổi tiếng với hai tiểu thuyết phê phán chủ nghĩa toàn trị là “Trại súc vật” và “1984”, từng sinh sống ở Myanmar hồi thập niên 20 của thế kỷ trước – ND): Cục Giám sát và Đăng ký Báo chí. Văn phòng này từng làm nhiều thế hệ người viết phát điên, phát khùng. Các nhân viên kiểm duyệt trả lại bản thảo với những dòng gạch đỏ, sau quá trình kiểm tra toàn diện. Thường là họ cấm cả sách, báo. Bất kỳ ý đồ chống đối/ bất mãn thoảng qua nào nhằm vào lực lượng quân sự, hoặc hàm ý gì về chính quyền tham nhũng, đều bị xóa bỏ. Miến Điện (Burma) – tên cũ của đất nước này – bị gạch đi để chỉ dùng tên Myanmar là tên mà Hội đồng Quân sự thích.
Ngay cả các trang vàng trong danh bạ điện thoại cũng phải đi qua văn phòng kiểm duyệt.
Khoảng 100 kiểm duyệt viên, phần lớn là phụ nữ, ngồi trên những chiếc ghế mây cũ kỹ và làm việc bên những chiếc bàn gỗ tếch cũ kỹ. Một số phần việc được tiến hành trên máy tính, song nhiều kiểm duyệt viên vẫn phải đặt sẵn bút đỏ trong lọ đựng bút. Văn phòng ngổn ngang những chồng sách, báo, bản thảo, mà nhân viên văn phòng cho biết là họ phải phun thuốc diệt mối thường xuyên để xử lý mối mọt.
Nhưng hiện nay, văn phòng yên ắng rõ rệt. Cách đây một tháng, ông Tint Swe đã triệu tập các tổng biên tập, chủ bút và người làm xuất bản hàng đầu của đất nước đến đây và ra một tuyên bố trọng đại: Sau 48 năm và 14 ngày, chế độ kiểm duyệt sẽ bị vứt vào đống đống nát của lịch sử.
Đối với thế giới, những thay đổi chính trị ở Myanmar – có thể kể đến một số việc như trả tự do cho các tù nhân bất đồng chính kiến, thành lập Quốc hội để tranh luận được diễn ra sôi nổi, và quyền tự do báo chí mới trao – vừa đột ngột lại vừa khó hiểu. Trong lịch sử cận đại, mới chỉ có vài trường hợp độc tài quân sự từ bỏ quyền lực mà không có bạo lực và đổ máu.
Câu chuyện của ông Tint Swe cho thấy những thay đổi từ trong chính quyền, một sự tự nhận thức dần dần ở rất nhiều công chức, rằng ách cai trị quân sự là không thể trụ vững được. Năm ngoái, ông Tint Swe và các quan chức khác trong Bộ Thông tin đã vạch lộ trình cho việc xóa bỏ chế độ kiểm duyệt – chỉ vài tháng sau khi chính quyền dân sự của tổng thống lên nắm quyền.
“Công việc mà tôi đã làm đó không phù hợp với thế giới, không phù hợp với thực tế” – ông Tint Swe phát biểu tại văn phòng của mình, nơi mà các khẩu hiệu của chính quyền treo gần kín các bức tường.
“Chúng tôi không thể không thay đổi” – ông nói. “Cả nước muốn thay đổi”.
Chính thức thì ông Tint Swe, 47 tuổi, là một thế lực hùng mạnh đứng sau cỗ máy tuyên truyền khủng khiếp của phe quân sự. Nhưng trong một biểu hiện cho thấy quyền lực của chế độ đã sụp đổ trong những năm suy vong của nó, nhà tổng kiểm duyệt này đã có một thời gian sống hai mặt. Trong một cuộc phỏng vấn hiếm hoi, ông ta thú nhận rằng bản thân cũng là một cây viết đầy khát vọng. Vào những ngày cuối tuần, ông Tint Swe viết nhiều bài dài về lịch sử quân sự, vũ khí, và các đề tài khác. Một trong những cuốn sách ưa thích của ông là về lịch sử quân sự Mỹ.
Ông ta đưa bài lên Facebook – việc này khiến nhiều nhà báo cười giễu rằng ngay cả đến nhà tổng kiểm duyệt cũng biết phải làm thế nào để tránh hội đồng kiểm duyệt.
Những tiến bộ công nghệ đó đã thách thức chính quyền. Điện thoại cầm tay, tivi vệ tinh, và thế giới xuất bản số, tất cả đều nằm ngoài tầm tay của giới kiểm duyệt. Và chúng đều không phải là những thực thể trừu tượng đối với các quan chức như ông Tint Swe. Họ và gia đình họ cũng đều đang sống trong thay đổi.
Các nhà báo Myanmar cho biết ông Tint Swe, vốn là cựu quan chức trong quân đội, đã thay đổi dần dần trong thời gian 5,5 năm qua làm cái nghề gọi là tra tấn chữ nghĩa. (Trong quá khứ, tra tấn về thể xác ở Myanmar thường được sử dụng để hành hạ tù chính trị, và việc này do các cơ quan khác trong chính quyền đảm trách).
Ban đầu là một công chức nghiêm khắc, thô bạo và cứng rắn – xuất thân từ một quan chức quân đội trong một chính thể độc tài – ông Tint Swe đã trở nên ngày càng thân thiện và khoan hòa hơn, ông đã nhận ra rằng kiểm duyệt là điều không thể tồn tại trong kỷ nguyên Internet. Năm nay, ông đi xa hơn, bằng việc giúp các tổng biên tập tổ chức hội nghị về tương lai của báo chí trong nước.
Saw Lynn Aung, chủ bút tờ tuần báo Naypyitaw Times, nhớ lại cơn giận dữ không kiềm chế được của ông Tint Swe cách đây 5 năm, khi ông ta ra lệnh phải xóa bỏ một bài viết chống tham nhũng ở một bộ nọ.
“Anh biết luật rồi đấy!” – ông Aung nhớ lại rằng ông Tint Swe đã hét lên như thế. “Tôi có thể đóng cửa báo các anh!”.
Ông Tint Swe làm công việc của nhà tổng kiểm duyệt vào một trong những thời kỳ khó khăn nhất đối với phe quân sự cầm quyền: cuộc nổi dậy của các nhà sư vào mùa thu năm 2007, phản ứng vụng về của chính quyền trong thảm họa bão Nargis, cơn bão làm chết ít nhất 130.000 người vào tháng 5-2008. Ông bảo, những ngày đó, kiểm duyệt là cần thiết, để duy trì ổn định, trật tự.
Các nhà báo cho biết, kể từ sau những biến cố đó, ông bắt đầu bộc lộ các dấu hiệu cho thấy một sự uyển chuyển hơn.
Ông Saw Lynn Aung nói: “Ông ấy bảo: ‘Xin kiên nhẫn, đợi đã, rồi sẽ có thay đổi’. Cá nhân tôi cho rằng ông ấy đi trước mọi sự thay đổi một chút”.
Ông Tint Swe cho biết, giống như bất kỳ người nào khác, ông đã quan sát cẩn thận, tìm các dấu hiệu thay đổi ở tầng lớp lãnh đạo cao nhất. Ông đọc rất kỹ bài diễn văn nhậm chức năm ngoái của ông Thein Sein, bài diễn văn này tập trung vào hòa giải dân tộc và giảm nghèo.
“Bài diễn văn làm tôi có cảm giác rằng một sự thay đổi thật sự đang đến” – ông Tint Swe nói.
Ba tháng sau khi tổng thống nhậm chức – phải mãi sau này các nhà quan sát bên ngoài mới bắt đầu tin rằng quá trình cải cách là có thật – ông Tint Swe và các quan chức khác đã có những bước đi đầu tiên nhằm phá bỏ hệ thống kiểm duyệt. Vào tháng 6-2011, các bài báo nói về giải trí, y tế, trẻ em và thể thao bắt đầu được miễn kiểm duyệt. Tiếp sau đó là các chủ đề khác, và đỉnh cao là tháng trước, với chính trị và tôn giáo trở thành hai lĩnh vực cuối cùng tháo bỏ kiểm duyệt.
Trong khi tàn tích của chế độ độc tài dần lui vào quá khứ, cũng vẫn có những nhà cố vấn lo sợ về một sự tái xuất hiện độc tài. Liệu các ông trùm kinh doanh – vốn kiếm tiền từ chế độ độc tài, độc quyền và những hợp đồng được chính quyền quân sự ban cho – có làm chậm bước tự do hóa kinh tế không? Liệu những người kiên quyết thay đổi có chi phối được phe cải cách không?
Bàn về vấn đề kiểm duyệt, ông Tint Swe tỏ ra rất dứt khoát.
“Không có chuyện quay trở lại” – ông nói.
Tuy nhiên, vẫn tồn tại những thắc mắc về quyền tự do báo chí ở Myanmar. Báo chí vẫn phải có giấy phép mới được xuất bản.
Kyaw Min Swe, chủ bút Tuần báo Tiếng nói (The Voice Weekly) – một tờ báo dấn thân đã từng bị chính quyền tạm đình bản 6 lần – nói rằng xóa bỏ kiểm duyệt là chưa đủ. Ông nhận định rằng toàn bộ Bộ Thông tin cũng phải bị xóa bỏ.
“Bộ Thông tin nói chung là để phục vụ độc tài” – ông Kyaw Min Swe nói.
Ông Tint Swe cho biết, số phận của văn phòng kiểm duyệt và các nhân viên của nó vẫn còn đang được xem xét quyết định. 100 nhà kiểm duyệt thú nhận, họ có thừa thãi thời gian rảnh tay và chẳng bao lâu nữa, sẽ ít việc hơn: trách nhiệm cho đăng ký xuất bản ấn phẩm giờ đây được giao lại cho mỗi bang tự quyết. (Myanmar theo chế độ liên bang – ND).
Ông Tint Swe nhìn một lượt quanh văn phòng, và bảo rằng ông có cảm giác mất mát.
Ông nói về chế độ kiểm duyệt: “Tôi tự hào rằng tôi đã là người chấm dứt nó. Nhưng tôi cũng là một con người. Văn phòng của tôi đã một thời đầy những cây viết, nhà văn, người làm xuất bản”.
“Bây giờ thì văn phòng của tôi trông như một thành phố ma”.
Ảnh: Ông Tint Swe đã là tổng kiểm duyệt gia cuối cùng của Myanmar – thế lực hùng mạnh đằng sau cỗ máy tuyên truyền khủng khiếp của quân đội.
Nguồn: The New York Times
Bản tiếng Việt © Ba Sàm 2012
Keine Kommentare:
Kommentar veröffentlichen